Dzień Samorządu Terytorialnego to wyjątkowe święto obchodzone corocznie 27 maja, upamiętniające przełomowe wydarzenie w historii współczesnej Polski – pierwsze w pełni wolne i demokratyczne wybory samorządowe, które odbyły się tego dnia w 1990 roku. Wybory te stanowiły jeden z najważniejszych symboli odradzającej się demokracji po upadku komunizmu i zapoczątkowały nową erę w funkcjonowaniu państwa, opartą na zasadach subsydiarności, samodzielności lokalnych wspólnot i aktywnego udziału obywateli w życiu publicznym.
Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, samorząd terytorialny realizuje zadania publiczne, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów władzy publicznej. Oznacza to, że wspólnoty samorządowe – gminy, powiaty i województwa – posiadają szeroką autonomię i odpowiedzialność za rozwój swoich terytoriów oraz zaspokajanie potrzeb mieszkańców.
Od 1 stycznia 1999 roku w Polsce funkcjonuje trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego, obejmująca:
- samorząd gminny – zajmujący się sprawami najbliższymi obywatelowi, jak edukacja, transport lokalny, gospodarka komunalna czy opieka społeczna,
- samorząd powiatowy – odpowiadający m.in. za szpitale powiatowe, drogi powiatowe, czy szkolnictwo ponadpodstawowe,
- samorząd województwa – koncentrujący się na rozwoju regionalnym, zarządzaniu funduszami unijnymi oraz współpracy międzynarodowej.
W latach 1990–1998 samorząd terytorialny funkcjonował jedynie na poziomie gminy. Jednak tradycje samorządowe w Polsce sięgają znacznie dalej – istniały już w okresie II Rzeczypospolitej, a także w pierwszych latach po II wojnie światowej. Niestety, w 1950 roku władze komunistyczne zlikwidowały samorząd terytorialny, zastępując go systemem rad narodowych podporządkowanych władzy centralnej. Powrót do autentycznego samorządu po 1989 roku był więc nie tylko reformą ustrojową, ale także powrotem do zakorzenionej w polskiej historii idei społeczeństwa obywatelskiego.
